شمع خودرو چیست؟

نخست باید به ذکر کلیات بپردازیم تا شما در یک پاراگراف به معنا و مفهوم کلی شمع خودرو برسید، شمع خودرو به قطعه کوچکی منتسب می گردد که، درون سیلندر موتور قرار دارد، (حالا شاید بعضی از دوستان بپرسند که اصلا سیلندر ترمز چیه به همین علت در پاراگراف بعد ازش یک سری توضیحات نوشتیم) این شمع کوچولوی مورد بحث ما، طوری عمل می کند که، از یک سمت ولتاژ بالا به آن اعمال می شود و در سمت دیگر که داخل سیلندر قرار می گیرد، جرقه به وجود می آورد، لذا این فرآیند منجر به خلق انفجار مخلوط هوا و بنزین در داخل سیلندر موتور می شود که، این انفجار تولید شده، در نهایت نیروی لازم را برای موتور خودرو خلق می کند، برای اینکه موتور دارای راندمان خوب و دلچسب باشد، بایستی که شمع ها سرویس شوند یا در صورتی که نیاز است عوض شوند، بی شک در ادامه به این موارد زوم(بررسی) خواهیم کرد.

حالا برای تکمیل تعریف کلی شمع خودرو لازم است که، یک تعریف کلی از سیلندر موتور بدهیم…

در موتورها و پمپ‌های رفت و برگشتی، فضایی استوانه‌ای است که پیستون در آن حرکت می‌کند. هر موتور، پمپ و یا کمپرسور رفت و برگشتی، برای کارکرد نیاز به دست‌کم یک سیلندر دارد. معمولاً چند سیلندر در کنار یکدیگر و در بلوک سیلندر قرار می‌گیرند که با ریخته‌گری آلیاژهای آلومینیوم یا چدن ساخته شده، و سپس ماشین کاری می‌شود. یک پیستون در داخل هر سیلندر توسط چند رینگ پیستون فلزی در شیار ماشین در اطراف سطح خارجی آن نصب شده نشسته، به طور معمول دو برای آب بندی فشاری و یک به مهر و موم نفت. این حلقه‌ها در نزدیکی تماس با دیواره‌های سیلندر (آستین یا بدون آستین) را، سوار بر یک لایه نازک از روغن، ضروری برای حفظ موتور از تصرف و نیاز به سطح با دوامدیواره سیلندر است.

فضای بین پیستون و سیلندر، با استفاده از رینگ‌های پیستون که در شیارهایی بر روی سطح خارجی پیستون قرار می‌گیرند، آب‌بندی می‌شود تا از نشت هوا به بیرون از سیلندر و نشت روغن به داخل آن جلوگیری شود.

خوب حالا که کلیات شمع خودرو را آموختید لازم است تا با انواع آن آشنا شوید…

اگر بخواهیم به طور کلی شمع ماشین(شمع خودرو) را تقسیم بندی کنیم به دو نوع تقسیم می شوند اما اگر قصدمان این است که با توجه به سبک طراحی موتور دسته بندیش کنیم به انواع مختلفی تقسیم خواهد شد، لذا نخست به توضیح دو دسته کلی پرداخته و سپس انواع مختلف از لحاظ طراحی موتور را مورد بررسی قرار خواهیم داد، پس با ما همراه باشید:

1. شمع گرم
2. شمع سرد

1. این سبک از شمع های ماشین دارای پایه‌ های بلندتری هستند، لذا قادرند گرمای ایجاد شده از احتراق را بیشتر(در زمان بیشتر) در خود نگه دارند،. که بی شک این امر(نگه داشتن بیشتر گرما در خود) منجر می شود که، سوختن رسوبات روغن و کربن حاصل از احتراق روی شمع خودرو صورت پذیرد، فراموش نکنید که در این حالت اگر رسوبات باقی‌مانده از احتراق‌های پیشین نابود نشوند(از بین نروند) بی شک شمع شما(در این صورت) آسیب جدی خواهد دید، به همین علت هم از شمع های گرم در خودروهایی با دور موتور کم و دمای تولیدی پایین بهره می برند، این نکته را هم از یاد نبرید که، الکترودها منحصرا در داخل محفظه‌ی احتراق و در کنار حرارت جا خوش کردند لذا با توجه به حرارت زیادی که دارند، هرلحظه آمادگی خاصی به جهت تولید جرقه‌ی بعدی دارند.
2. خوب در بخش شمع گرم متوجه شدیم که این شمع برای خودرو هایی با دور موتور کم و دمای تولیدی کم مناسبند، الان وقت توضیح درباره شمع سرد رسیده و اینکه این شمع چه کارهایی می کند و برای چه سبک خودروهایی مناسب است، بی شک با مطالعه توضیحات شمع گرم متوجه شدید که این شمع پایه بلند است، پس شمع سرد پایه هاش کوتاه است، لذا به علت پایین بودن پایه هایش برعکس شمع گرم خیلی زود گرمای خود را از دست می دهد، که خاصیت این امر این است که در موتور مانع احتراق زودرس می گردند، چرا که در صورت اینکه شمع خودرو در دمای زیاد باقی بماند، با مجاورت با گرمای موجود در پیستون، زودتر از حد مجاز جرقه و احتراق ایجاد می‌کند که همین امر پایین آمدن کیفیت احتراق را به همراه دارد، فراموش نکنید که این احتراق زودرس عوارض بدی را به همراه دارد که از مهمترین آن آسیب به قطعات و لرزش در موتور می توان نام برد، شمع‌های سرد در موتورهایی که در دماهای زیاد کارکرد و فعالیت دارند مورد استفاده قرار می گیرد.

خوب دوستان همان طور که گفتم شمع ها از لحاظ طراحی موتور به چندین دسته مختلف تقسیم می شوند که در زیر قابل مشاهده است:

1. شمع نیکلی
2. شمع‌ پلاتینیومی
3. شمع‌ ایریدیومی
4. شمع‌ چند الکترودی
5. شمع مقاومتی

حال وقت آن رسیده است که هر کدام را به طور مختصر توضیح دهیم:

1. شمع‌های نیکلی اولین شمعی است که برایتان از آن توضیح خواهیم داد، شمع هایی که دارای الکترودی مرکزی می باشند که این الکترود مرکزی به شکل تخت است، که آلیاژ به کار رفته در آن در ساخت الکترود، از مقاومت گرمایی کمتری نسبت به شمع‌های جدیدتر برخوردارند، که بی شک همین امر باعث می شود که دارای طول عمر کمتری باشند، لذا اکثرا بعد از هر ۲۰۰۰۰ کیلومتر باید این نوع شمع‌ها تعویض شوند. البته این زمان به نوع کارکرد موتور هم بستگی دارد، لازم به ذکر است که اگر شما از این نوع شمع استفاده کنید، بی شک مصرف سوخت بالاتری را نسبت به شمع‌های جدید شاهد خواهید بود.
2. شمع‌های پلاتینیومی هم یک سبک دیگر از شمع‌ها به لحاظ جنس الکترودها شمع‌های پلاتینیومی هستند. این شمع‌ها از الکترودهایی از جنس پلاتینیوم بهره می‌برند، لذا به علت داشتن(عنصر) خاصیت ضد خوردگی در کنار داشتن مقاومت گرمایی بالا، در دمای بالا به خوبی از خود پایداری نشان می دهند، (حتی تا ۲۵۰۰ درجه) لازم به ذکر است که، پس از  ۱۰۰۰۰۰ کیلومتر کارکرد موتور، موقع تعویضشان سر خواهد رسید، معمولا الکترود مثبت این شمع‌ها سوزنی شکل هستند، که این امر موجب بالا رفتن دقت و قدرت جرقه‌زنی در موتور می‌شود. شمع‌های پلاتینیوم از قیمت بالاتری نسبت به شمع‌های نیکلی برخوردارند که هرچه زمان بیشتر بگذرد، خواهید فهمید که، بهره بردن از این شمع ها(شمع های پلاتینیومی) باعث بالابردن طول عمر قطعات موتور و بهبود کیفیت کارکرد موتور(مثل افزایش شتاب و کاهش مصرف سوخت) خواهد بود، پس استفاده از این نوع شمع‌ها نسبت به شمع‌های معمولی بهتر است.
3. شمع خودروی بعدی که مورد بحث قرار خواهد گرفت، شمع‌های ایریدیومی می باشند که، الکترود مثبت این سری از شمع‌ها از جنس ایریدیوم است، یک نقطه‌ از جنس پلاتین در ساخت الکترود منفی و در محل جرقه‌زنی به‌کار گرفته می شود، همین امر هم طول عمر زیاد این شمع ها را به همراه دارد، (علت دیگه هم این است که ایریدیوم فلزی هم خانواده پلاتین پس خواص مشابه فراوان نسبت به پلاتین در خود جای داده) همچنین شمع‌های ایریدیومی در برابر شمع‌های پلاتینیومی کهئ قبل از این ازشون گفتیم مقاومت دمایی بالاتری دارند، (یکی دیگر از علل زیاد بودن عمر هم این است) در آخر هم اینو بگم که این شمع ها، الکترود سوزنی دارند که این الکترودهای سوزنی دارای دقت و قدرت جرقه‌زنی بالایی می باشند، و تقریبا کاربردی مشابه شمع‌های پلاتینیومی دارند.
4. شاید برخی تصور کنند این نوع شمع‌ها از کیفیت جرقه‌زنی بالاتری به نسبت شمع‌های تک الکترودی برخوردارند. اما در حقیقت این شمع‌ها تنها دوام و طول عمر بیشتری نسبت به شمع‌های تک الکترودی دارند، که در ادامه به تشریح علت آن می‌پردازیم. با هربار جرقه‌زنی به دلیل دمای بالا قسمت بسیار ناچیزی از الکترودها از بین می‌رود. ازآنجایی‌که تنها یک جرقه و آن‌هم در کوتاه‌ترین فاصله بین الکترود مرکزی و یکی از الکترودهای منفی ایجاد می‌شود پس تنها یکی از الکترودهای منفی در این جریان الکتریکی القایی درگیر می‌شود. تا زمانی که این الکترود کم‌ترین فاصله را با الکترود مرکزی داشته باشد و هنوز خوردگی زیاد نشده باشد این الکترود کار جرقه‌زنی را انجام خواهد داد. اما درصورتی‌که مقدار این خوردگی زیاد و فاصله‌ی دو الکترود از هم زیاد شود الکترود دیگری که فاصله داشته باشد جرقه را ایجاد می‌کند. درنتیجه با از بین رفتن یک الکترود، الکترودهای بعدی درگیر جرقه‌زنی خواهند شد. درنتیجه زمان بیشتری به‌طول می‌انجامد تا الکترودها شکل اولیه‌ی خود را از دست بدهند و کیفیت شمع از بین برود.
5. مهمترین نکته درباره این شمع ها این است که، شمع‌های مقاومتی در طراحی خود شاهد این موضوع هستند که، یک مقاومت سرامیکی ۵ کیلو اهمی درونشان نهفته است که این مقاومت، وظیفه‌ دارد که صدایی(نویزی) که در اثر جرقه‌زنی به وجود می آید را از بین ببرد،(این مقاومت از ایجاد اختلال در امواج رادیویی در اثر تداخل جریان‌های الکتریکی جلوگیری می‌کند) فراموش نکنید که این نویز بی شک منجر به ایحاد اختلال در عملکرد رادیوی خودرو یا تلفن همراه می گردد که این شمع از این امر جلوگیری می کند، (از اتفاق دیگر هم جلوگیری میکند که اون اتفاق آسیب به لوازم الکتریکی است)

خوب دوستان لازم است که، درباره ی عمر شمع چند تا نکته مهم بهتون بگم:

در کشور عزیزمان ایران ما شاهد این مطلب هستیم که، برخی افراد و حتی تعمیرکاران خودرو(مکانیسین های ماشین) به عمر این قطعه مهم خودرو یعنی شمع خودرو توجه خاصی نمی کنند و معتقدند که تا هنگامی که شمع در کارکرد موتور خلل ایجاد نکند تعویض نشود، این در حالی است که، یک شمع کارکرده و دست دوم امکان دارد، به یکباره از کار بیفتد و هم به شدت از قدرت موتور بیچاره کم کند، که این بی تفاوتی حتی باعث استهلاک شدید هم خواهد شد که بسیار بد خواهد بود، (چیزی که در مطالعه انواع خودرو به خوبی به آن اشاره شد) از این ها که بگذریم بی شک یک شمع ضعیف حتی در موارد زیر هم شما را اذیت و متضرر خواهد کرد:

• در طرز روشن شدن موتور
• مصرف سوخت
• میزان گرم کردن و کنش موتور
• استهلاک و دوام موتور

پس فراموش نکنید که به شدت به عمر شمع خود حساس باشید و آن را در زمان مقرر تعویض نمایید (بیشتر سازندگان شمع، تعویض هر شمع را برای پانزده هزار کیلومتر کار موتور توصیه می‌نمایند) ضمنا در موقع سرویس اتومبیل و موتور ، شمع ها هم باید بازدید شوند، پس شما خود ضامن خودرو خود باشید و پس از مطالعه این مقاله به نکات که گوشزد می کنیم توجه کنید، چرا که ما قصدمان بالا بردن اطلاعات شما و بهبود فرهنگ مصرف است.(اگر بخوام عامیانه و در یک خط بگم باید بگم که، وقتی ماشین ریپ بزنه، و یا اینکه بد استارت بخوره، باید تعویض شه ولی در هر صورت در هر صورت شمع ها رو باز کنید ببنید در چه وضعی هستن .. اینطوری خیالتون راحتتره .اگر پلاتینش کثیف بود تمیزش کنید اگر هم خورده شده بود که باید عوض بشه)

ذکر چند نکته مهم و موثرکه در طول عمر شمع موثر و مفید است:

• ابتدا بگذارید شما را روشن کنم که در پی سوختن شمع خودرو تغییری در فاصله الکترودها ایجاد می گردد، که این فاصله الکترودها را به وسیله ی  یک فیلتر مورد آزمایش قرار می دهند، و با یک اسباب کج کردن ، مانند دم باریک کوچک باید آن را به اندازه درست تنظیم کرد. ضمنا دوستان به جهت ایجاد کردن تنظیم در الکترودها هرگز نبایستی که به وسیله ی یک چکش روی الکترود ضربه زد، چرا که این کار منجر به شکستنش خواهد شد.
• نکته بعد این است که، شمعهایی که کثیف هستند را حتما و فورا بایستی که پاک کرد، چرا که این شمع های کثیف می‌تواند قاتل شمع های شما گردد لذا اگر شمع خودرو شما کثیف است همین الان دست به کار شوید و با یک برس آغشته شده به بنزین آن را برس بزنید، و در گودی های آن هم با یک تکه چوب نازک عملیات تمیزکاری را انجام دهید، ولی اگر شما دستگاه شن پاش دارید و یا به آن دستگاه دسترسی دارید، عملیات تمیزکاری را با دستگاه شن پاش انجام دهید.

حالا در این قسمت بهتون یاد می دیم که چطور از سالم بودن شمع خود مطلع شوید:

بی شک به وسیله یک دستگاه آزمایش شمع بایستی آزمایش شمع صورت بگیرد(تحت شرایط عادی) البته یک راه دیگر هم وجود دارد و آن این است که، موقع کار کردن موتور بر روی آن آزمایش می‌کنند، و نحوه این آزمایش به این سبک است که، زمانی که موتور در جا و در دور آرام کار می‌کند، شما باید که، سر شمعها را دونه دونه (تک تک) به وسیله ی یک پیچ گوشتی به بدنه موتور متصل کنیم، زمانی که این امر محقق شد، به دور موتور و صدای موتور دقت خاصی کنید، اگر دور موتور و صدای موتور تغییر را بر خود ندید، همان شمع کار نمی‌کند یا اینکه وایرها را از روی شمع بر می‌داریم که باز هم اگر دور و صدای موتور تغییر نکرد، دقیقا اون شمعی که مبادرت به برداشتن وایرش کردیم، خراب می باشد، ضمنا این را هم بگم که، اگر دور و صدای موتور تغییر کرد، یا موتور به حالت خاموش شدن رفت، شمع سالم است و بی شک خوب و موثر کار می‌کند.

یکم هم درباره شمع های خراب براتون بگم:

خوب برای توضیح در این باره براتون تعداد هفت عدد شمع خراب را در تصویر قرار دادیم که با توجه به اعداد کنار شمع های خراب در تصویر راجع به هر کدام توضیح می دهیم.

1. یک شمع نرمال که عمرش تمام شده است و باید تعویض گردد.
2. در شمع شماره دو شما شاهد، خوردگی غیر نرمال هستید که این خوردگی ممکن است، در اثر اکسیداسیون باشد و باعث افزایش فاصله هوایی گردد.
3. شما در شمع شماره سه شاهد ذوب شدن الکترود ها هستید که این ذوب شدن معمولا در دمای ۲۰۰ تا ۳۰۰ درجه سانتیگراد رخ خواهد داد.
4. آنچه که در این تصویر هویداست، خوردگی بیش از اندازه در اثر اکسیداسیون است که رنگ آن نشان دهنده اکسیداسیون شدید است.
5. در شمع شماره پنج رسوبات ناشی از نشت روغن به داخل سیلندر را می بینید.
6. در شمع شماره ۶ آنچه که قابل رویت است، شکستن عایق(چینی) شمع است که در بیشتر اوقات، در اثر شوک حرارتی یا تغییر دمای ناگهانی موتور رخ می دهد.
7. و در آخرین شمع خودرو که هفتمین آن است شاهد خوردگی شدید الکترود در اثر واکنش شیمیایی با ینزین هستیم که، در این حالت شما شاهد کوتاه شدن الکترود هستید.

الکترود شمع

خوب حالا نوبت به این رسیده است که، از شمع های برخی از خودروهای موجود در داخل براتون بگیم:

درخودروهای زیر شمع خودرویشان این وظیفه را بر عهده دارد که، جرقه زدن در محفظه سیلندر و در لحظه تراکم مخلوط هوا و بنزین توسط پیستون را انجام دهد، که حاصل آن انفجار آن را ایجاد می کند و نیروی محرکه موتور را خلق خواهد کرد.

• پژو ۲۰۶ در تمامی تیپ ها
• پژو پارس
• سمند
• تندر ۹۰
• پراید

در خودرو های مذکور با توجه به کاتالوگ خودرو که به وسیله کمپانی هایشان، به شما ارائه گردیده است، هر ۲۰۰۰۰ کیلومتر اقدام به تعویض شمع کنید، خوب حالا با توجه به جدول زیر شمع خوب مورد نظر را انتخاب کنید.